Δέκα κριτήρια για ένα ποιοτικό Τάι Τσι Τσουάν
Ένας πρακτικός αναλυτικός οδηγός για σοβαρούς μαθητές και εκπαιδευτές που επιθυμούν να εμβαθύνουν στο Τάι Τσι Τσουάν (ανεξαρτήτως στυλ) και κριτές που επιθυμούν να επιτελούν σωστά το έργο τους.
Του Διονύση Τσετσέλη
ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΙΑ ΤΟ ΤΑΪ ΤΣΙ ΤΣΟΥΑΝ
Το Τάι Τσι Τσουάν είναι μία από τις σημαντικότερες και, σίγουρα, η πλέον διαδεδομένη παγκοσμίως Κινεζική Πολεμική Τέχνη. Ανήκει στην κατηγορία των λεγόμενων εσωτερικών/μαλακών πολεμικών τεχνών, μαζί, κυρίως, με το Πα Κουά Τσανγκ και το Χσινγκ Γι Τσουάν.
Αν και για τον περισσότερο κόσμο το Τάι Τσι Τσουάν είναι απλώς μια ήπια, συμπληρωματική άσκηση για χαλάρωση και διατήρηση της καλής υγείας, στην πραγματικότητα είναι πολύ περισσότερα από αυτό. Το Τάι Τσι Τσουάν είναι μία πολύ πλούσια σε έκταση αλλά και σε βάθος τέχνη, ένα πλήρες Κινεζικό σύστημα άσκησης για το σώμα και τον νου, αλλά και μία ολοκληρωμένη και εκλεπτυσμένη μέθοδος αυτοάμυνας. Το όλο σύστημα βασίζεται στη θεωρία της μόνιμης κίνησης, εναλλαγής αλλά και αλληλοσυμπληρωματικότητας των αντιθέτων (γιν/γιανγκ).
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του Τάι Τσι Τσουάν είναι η απαλή, αργή και ρέουσα κίνησή του, η οποία σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρείται ότι στερείται δύναμης. Αντιθέτως, κατά την εξάσκηση στο Τάι Τσι Τσουάν η δύναμη η οποία παράγεται είναι πολύ μεγάλη, με τη διαφορά ότι πρόκειται για μια δύναμη διαφορετική στην ποιότητα αλλά και στην εμφάνιση από αυτήν των εξωτερικών στυλ. Η δύναμη στο Τάι Τσι Τσουάν και τα άλλα εσωτερικά/μαλακά συστήματα παράγεται βασικά (αλλά όχι αποκλειστικά) από τη σωστή ευθυγράμμιση του σκελετού του σώματος, την κίνηση της λεκάνης, τους μικρούς εν τω βάθει μύες, τους τένοντες, τους συνδέσμους και τις αρθρώσεις, τα οποία θεωρούνται «εσωτερικά/μαλακά» συστήματα και όργανα του σώματος, σε αντίθεση με τους μεγάλους, σκελετικούς μύες οι οποίοι παράγουν τη δύναμη στα εξωτερικά/σκληρά στυλ.
Στο Τάι Τσι Τσουάν υπάρχουν αρκετά διαφορετικά στυλ, από τα οποία τρία είναι τα βασικά και ευρέως διαδεδομένα στη χώρα μας αλλά και παγκοσμίως. Το Γιανγκ, το Γου και το Τσεν. Ενώ και τα τρία στηρίζονται στις ίδιες βασικές αρχές του Τάι Τσι Τσουάν, το καθένα έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και ιδιομορφίες στην κίνηση, δίνοντας τελικά μία πολύ διαφορετική εικόνα και αίσθηση κατά την παρουσίαση μιας φόρμας.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΟ ΤΑΪ ΤΣΙ ΤΣΟΥΑΝ
Τα βασικά προβλήματα τα οποία μπορεί να αντιμετωπίσουν οι κριτές κατά τη βαθμολόγηση σε ένα πρωτάθλημα Τάι Τσι Τσουάν είναι δύο: 1) Η κατανόηση της διαφορετικότητας της κινησιολογίας του Τάι Τσι Τσουάν και των αρχών της σε σύγκριση με τα υπόλοιπα στυλ του Γουσού και 2) η κατανόηση της διαφορετικότητας στην κινησιολογία των στυλ του Τάι Τσι Τσουάν μεταξύ τους.
• Το Τάι Τσι Τσουάν σε σχέση με τα άλλα στυλ του Γουσού
Η κίνηση στο Τάι Τσι Τσουάν, ως εσωτερική τέχνη που είναι, στηρίζεται σε εσωτερικές αρχές και κανόνες, οι οποίοι διαφέρουν εντελώς από αυτούς των εξωτερικών στυλ, ενώ έχει επίσης εντελώς διαφορετικούς στόχους και μέσα πραγματοποίησής τους από αυτούς των εξωτερικών στυλ. Αυτό είναι κάτι το οποίο θα πρέπει να γνωρίζουν και να κατανοούν οι κριτές, αφού δεν μπορεί π.χ. να κρίνεται θετικά ή αρνητικά ένας αθλητής στο Τάι Τσι Τσουάν γιατί εκτελεί ή δεν εκτελεί υψηλών απαιτήσεων γυμναστικές κινήσεις (ψηλά λακτίσματα, υπερβολικά χαμηλά καθίσματα κλπ), αφού στο παραδοσιακό Τάι Τσι Τσουάν η έμφαση δίνεται όχι τόσο στην εξωτερική εμφάνιση της κίνησης αλλά στις εσωτερικές αρχές που τη διέπουν. Εσωτερικές αρχές οι οποίες ωστόσο δεν είναι «κρυφές» ή «αόρατες» αλλά πρέπει να εμφανίζονται στην κίνηση του αθλητή. Άρα, η κρίση κατά τη διάρκεια εκτέλεσης θα πρέπει να αφορά αυτές ακριβώς τις αρχές και αυτό σημαίνει ότι οι κριτές θα πρέπει να τις γνωρίζουν σαφώς και να μην τις συγχέουν με αυτές των άλλων στυλ του Γουσού.
• Τα διαφορετικά στυλ του Τάι Τσι Τσουάν μεταξύ τους
Όπως έχουμε προαναφέρει, τα στυλ του Τάι Τσι Τσουάν, ενώ διέπονται από τις ίδιες αρχές έχουν πολύ μεγάλες διαφορές στην κινησιολογία τους. Κατ’ αρχάς, υπάρχουν στυλ μεγάλου, μεσαίου ή μικρού πλαισίου, στυλ δηλαδή που έχουν μεγάλες κινήσεις και βαθιά καθίσματα, μεσαίου μεγέθους κινήσεις και μέτρια καθίσματα ή μικρές και στενές κινήσεις με ψηλά καθίσματα. Υπάρχουν στυλ κατά τα οποία θα πρέπει ο αθλητής να έχει το βάρος 100% στο ένα πόδι, ενώ άλλα στυλ ζητούν μία κατανομή βάρους 80-20, 70-30 ή ακόμη και 60-40. Κάποια στυλ έχουν αέρινες και κυκλικές κινήσεις, ενώ άλλα χαρακτηρίζονται από κινήσεις πιο συμπαγείς και ευθύγραμμες. Σε κάποια στυλ απαιτείται μία αργή, απολύτως απαλή κίνηση, ενώ άλλα περιλαμβάνουν στη φόρμα τους κινήσεις πιο δυναμικές και εκρηκτικές ή οι φόρμες τους εκτελούνται σε μια πιο γρήγορη από τη συνηθισμένη ταχύτητα.
Για να γίνει το θέμα ακόμη πιο περίπλοκο, το κάθε στυλ χωρίζεται σε ουκ ολίγα υπό-στυλ (όπως και όλες οι παραδοσιακές κινεζικές πολεμικές τέχνες εξάλλου) καθένα από τα οποία μπορεί να διαφέρει λιγότερο ή περισσότερο από την κεντρική γραμμή, αν υποθέσουμε ότι υπάρχει μία τέτοια.
Είναι πολύ μεγάλο σφάλμα αλλά και αδικία το να θεωρεί κάποιος κριτής ότι το στυλ το οποίο τυχαίνει να εξασκεί ή να γνωρίζει ο ίδιος είναι καλύτερο από τα άλλα. Όπως το ίδιο σφάλμα είναι να θεωρεί κάποιος ότι οι βαθιές στάσεις είναι καλύτερες ή χειρότερες από τις ψηλές, οι κυκλικές κινήσεις καλύτερες ή χειρότερες από τις πιο ευθύγραμμες, ή ότι η ύπαρξη εκρηκτικών ή γυμναστικών κινήσεων καθιστούν μία φόρμα πιο εύκολη ή πιο δύσκολη.
Το κάθε στυλ και η κάθε διαφορετική κινησιολογία έχουν τις ρίζες, τις αιτίες και τις επεξηγήσεις τους και θα πρέπει να κρίνονται με βάση τα δεδομένα του εκάστοτε στυλ και όχι βάσει μίας απόλυτης άποψης την οποία κάποιος κριτής θεωρεί ορθή. Θα πρέπει να είναι εντελώς κατανοητό από όλους τους κριτές ότι όλα τα στυλ έχουν μεγάλο βαθμό δυσκολίας, όμως το κάθε ένα έχει επιλέξει (για τους δικούς του λόγους) να δώσει βάση σε άλλα πράγματα. Παραδείγματος χάριν, μία βαθιά στάση μπορεί να φαίνεται πιο δύσκολη από μία ψηλή (για να αναφερθούμε σε ένα πολύ συνηθισμένο πρόβλημα κατά την κρίση). Όταν όμως λάβουμε υπ’ όψιν την κατανομή του βάρους ανάμεσα στα πόδια, μπορούμε να καταλάβουμε ότι μία βαθιά στάση με βάρος 60-40 σε σύγκριση με μία ψηλότερη στάση στην οποία όμως το βάρος είναι 100-0, δεν είναι απαραίτητα πιο δύσκολη. Αντιθέτως. Αν μάλιστα λάβουμε υπ’ όψιν μας και τις βασικές αρχές για την ασφάλεια του γονάτου (τα γόνατα να μην πέφτουν μέσα, ούτε να ξεπερνούν τα δάχτυλα του ποδιού) τότε πολλές φορές η βαθιά στάση μπορεί να είναι ενάντια στον αθλητή και όχι υπέρ του κατά τη βαθμολόγηση.
Από τα ανωτέρω, πιστεύουμε ότι πρέπει να είναι πλήρως κατανοητό ότι οι κριτές του Τάι Τσι Τσουάν χρειάζονται ειδική και εις βάθος εκπαίδευση, ώστε 1) να μην κρίνουν το Τάι Τσι Τσουάν με βάση τις αρχές των άλλων στυλ του Γουσού (με τα οποία σαφώς είναι πιο εξοικειωμένοι) και 2) να μην κρίνουν το ένα στυλ σε σχέση με κάποιο άλλο. Η κρίση, για να είναι σωστή και δίκαιη, θα πρέπει να έχει στη βάση της, εκτός φυσικά από την αμεροληψία, την πλήρη γνώση και κατανόηση α) των αρχών του Τάι Τσι Τσουάν και β) τις διαφορές των στυλ μεταξύ τους. Τελικά, πρέπει να κρίνεται η τεχνική αρτιότητα του κάθε αθλητή με βάση τις αρχές του Τάι Τσι Τσουάν και την κινησιολογία του στυλ του και όχι σύμφωνα με το αν το εκάστοτε στυλ είναι αρεστό ή κατανοητό από τον εκάστοτε κριτή.
Ο μεγάλος κίνδυνος από την έλλειψη γνώσης και ικανότητας των κριτών να γνωρίζουν και να διακρίνουν το Τάι Τσι Τσουάν, την κινησιολογία του και τις αρχές του από αυτές των άλλων στυλ του Γουσού, καθώς και τα διαφορετικά στυλ του Τάι Τσι Τσουάν και τις διαφορές τους, είναι η σιωπηρή ή ακόμη και ρητή αποδοχή από το σώμα των κριτών ομογενοποιημένων κριτηρίων για όλα τα στυλ, η οποία με τη σειρά της θα οδηγήσει τους προπονητές και τους αθλητές να «τροποποιούν» τις φόρμες, την κινησιολογία και την αίσθηση που πρέπει να αποπνέει το στυλ τους, ώστε να εναρμονιστούν με τις προκατασκευασμένες απόψεις ή την άγνοια των κριτών. Έτσι, το Τάι Τσι Τσουάν κινδυνεύει να χάσει την τόσο πολύτιμη πολυμορφία του αλλά και να μετατραπεί από εσωτερικό στυλ, στο οποίο απόλυτη αξία έχουν οι εσωτερικές αρχές του, σε ένα στυλ αισθητικής επίδειξης εξωτερικών, γυμναστικού τύπου ικανοτήτων.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΑΪ ΤΣΙ ΤΣΟΥΑΝ (ισχύουν για όλα τα στυλ)
Όπως προαναφέραμε, το Τάι Τσι Τσουάν θα πρέπει να κρίνεται κατ’ αρχάς με βάση τις εσωτερικές αρχές του και όχι με βάση τα δεδομένα των εξωτερικών στυλ. Οι βασικές λοιπόν αρχές και απαιτήσεις κάθε καλού Τάι Τσι Τσουάν είναι οι επτά κάτωθι:
Α) Στέρνο μαλακό και βυθισμένο, πλάτη ανοιχτή και στρογγυλή.
Β) Κόκκυγας συνεχώς μαζεμένος.
Γ) Ώμοι χαμηλωμένοι.
Δ) Αγκώνες κάτω.
Ε) Πηγούνι μαζεμένο και κορυφή του κεφαλιού ψηλά.
Στ) Στόμα πάντα κλειστό.
Ζ) Εισπνοή και εκπνοή πάντα από τη μύτη.
ΤΑ ΔΕΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΤΑΪ ΤΣΙ ΤΣΟΥΑΝ
Το Τάι Τσι Τσουάν, όπως ήδη έχουμε αναφέρει πολλές φορές στο παρόν κείμενο, υπάγεται σε γενικότερες αρχές, οι οποίες δεν έχουν να κάνουν με το στυλ αλλά με το Τάι Τσι Τσουάν γενικότερα. Ο τρόπος της κρίσης και της βαθμολόγησης λοιπόν, κατά ένα μεγάλο μέρος είναι κοινός σε όλα τα στυλ. Τα διεθνή πρότυπα, τα οποία ακολουθούνται σε όλα τα μεγάλα πρωταθλήματα στον κόσμο κατά την κρίση και βαθμολόγηση, είναι τα κάτωθι:
1. Σωστή Στάση και Κίνηση του Σώματος
Από τις βασικότερες αρχές του Τάι Τσι Τσουάν είναι πως το σώμα πρέπει να είναι ίσιο, χωρίς να σπάει ή να γέρνει η σπονδυλική στήλη προς καμία κατεύθυνση. ΠΡΟΣΟΧΗ! Αυτό δεν σημαίνει επ’ ουδενί ότι το σώμα πρέπει να είναι υποχρεωτικά όρθιο. Σε πολλά παραδοσιακά στυλ και ειδικά στο στυλ Γου, στις μπροστινές και πλαϊνές στάσεις υπάρχει κλίση του σώματος έως και 45 μοιρών. Ωστόσο, η κλίση αυτή δίνεται από το βύθισμα στην άρθρωση του ισχίου και όχι από το «σπάσιμο» της σπονδυλικής στήλης.
Για να επιτευχθεί πλήρως η ευθυγράμμιση του σώματος, το πηγούνι πρέπει να είναι μαζεμένο μέσα, η κορυφή της κεφαλής να είναι ψηλά (στις όρθιες στάσεις φαίνεται σαν να κρέμεται με μία κλωστή από το ταβάνι) και η λεκάνη μαζεμένη προς τα μέσα. Αυτά είναι σημεία τα οποία πρέπει να ελέγχονται συνεχώς, ακόμη και στις πιο απαιτητικές κινήσεις ή στάσεις.
Το στέρνο και οι ώμοι πρέπει να είναι βυθισμένα και η πλάτη να είναι ανοιχτή και στρογγυλή (όχι όμως κυρτωμένη). Τέλος, το στόμα πρέπει να είναι πάντα κλειστό και όλη η αναπνοή (εισπνοή και εκπνοή) να γίνεται από τη μύτη.
Τα χέρια πρέπει να είναι χαλαρά αλλά ταυτόχρονα να δίνουν μία δυναμική αίσθηση διάτασης και οι αγκώνες να είναι πάντα ελαφρώς λυγισμένοι (οι τεντωμένοι αγκώνες είναι σημαντικό λάθος). Οι παλάμες είναι ζωντανές και, όπως και τα χέρια, εκτείνονται και συστέλλονται, αναλόγως την κίνηση που εκτελούν. Οι μισόκλειστες, χωρίς «ψυχή» παλάμες, ειδικά στις επιθετικές κινήσεις, είναι σοβαρό λάθος.
Όσον αφορά τις κινήσεις των χεριών, αυτές μπορούν να είναι μεγαλύτερες ή μικρότερες, πλατύτερες ή στενότερες, πιο κυκλικές ή πιο ευθύγραμμες, αναλόγως του στυλ το οποίο εκτελεί ο κάθε αθλητής. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι πάρα πολύ σημαντικό τα χέρια να κινούνται από το σώμα και όχι μόνα τους. Γενικά, η κίνηση των χεριών στο Τάι Τσι Τσουάν είναι ελάχιστη. Τα χέρια συνήθως απλώς φαίνεται ότι κινούνται. Στην πραγματικότητα είναι το σώμα αυτό που κινείται.
2. Σωστή Στάση, Θέσεις και Κίνηση των Ποδιών. Κατανομή Βάρους
Ίσως το σημαντικότερο θέμα το οποίο αφορά τις στάσεις των ποδιών και χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή είναι η τήρηση των βασικών αρχών ευθυγράμμισης των γονάτων, αφού αυτές διασφαλίζουν την ασφάλεια και την υγεία τους. Τα γόνατα δεν πρέπει ποτέ να πέφτουν μέσα, ούτε να ξεπερνούν την κάθετη ευθεία η οποία ανεβαίνει από τα δάχτυλα του ποδιού. Αυτή η γενική και γνωστή σε όλους αρχή, πάρα πολλές φορές παραβιάζεται προκειμένου ο αθλητής να «κατέβει» πιο βαθιά σε μία στάση, επιτρέποντας στα γόνατά του να εξέχουν, ακόμη και σε υπερβολικό βαθμό από τα δάχτυλα των ποδιών του ή να «πέφτουν μέσα».
Σημαντικό λάθος είναι επίσης η φτέρνα να σηκώνεται από το έδαφος κατά τις μπροστινές στάσεις ή το πλαϊνό μέρος του ποδιού να ανασηκώνεται από το έδαφος κατά τις πλαϊνές, συνήθως, στάσεις. Το ανασήκωμα της φτέρνας ή του πλαϊνού μέρους του ποδιού είναι επίσης «βοήθημα» για τον αθλητή ώστε να κατέβει πιο χαμηλά, με λανθασμένο όμως τρόπο. Όλα τα ανωτέρω είναι πολύ σημαντικά λάθη και θα πρέπει να υπολογίζονται σοβαρά κατά την κρίση.
Πολύ σημαντικό λάθος είναι επίσης το ανεβοκατέβασμα του αθλητή πάνω στο γόνατο του ποδιού το οποίο έχει το βάρος. Από τη στιγμή που θα γίνει το πρώτο λύγισμα των γονάτων στο ξεκίνημα της φόρμας, αυτό θα πρέπει να διατηρηθεί σε όλη τη φόρμα, εκτός φυσικά από κάποιες στάσεις οι οποίες είναι χαμηλές από τη φύση τους. Πολλοί αθλητές δεν έχουν τη δύναμη ή τη γνώση να κρατηθούν στο ίδιο ύψος (ή ίσως και να μη γνωρίζουν ότι πρέπει να κάνουν κάτι τέτοιο) και έτσι την ώρα που βηματίζουν ισιώνουν το γόνατο.
Επόμενο πολύ σημαντικό θέμα σχετικά με τις στάσεις είναι το λεγόμενο Διπλό Βάρος. Αν εξαιρέσουμε κάποιες συγκεκριμένες στάσεις, όπως π.χ. την Αρχική και Τελική Θέση της κάθε φόρμας ή τη Στάση Αλόγου όπου υπάρχει, το βάρος πρέπει να είναι σωστά μοιρασμένο ανάμεσα στα δύο πόδια, με το ένα πόδι να φέρει το μεγαλύτερο ή ακόμη και ολόκληρο το βάρος του σώματος. Αυτό εξαρτάται από το στυλ το οποίο παρουσιάζει ο αθλητής, αφού υπάρχουν στυλ τα οποία απαιτούν το βάρος να βρίσκεται 100% στο ένα πόδι, ενώ άλλα το θέλουν μοιρασμένο κατά 80-20, 70-30 ή ακόμη και 60-40. Πέρα από τα ανωτέρω τα οποία αφορούν τις στάσεις, κατά τη διάρκεια ενός βηματισμού θα πρέπει το πόδι που στηρίζει το σώμα να φέρει το 100% του βάρους. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να μεταφέρεται βάρος όσο το πόδι που βηματίζει βρίσκεται στον αέρα αλλά μόνο αφού πατήσει κάτω και είναι έτοιμο να αρχίσει να δέχεται το βάρος.
Μπροστινή Στάση: Το μπροστινό πόδι φέρει το μεγαλύτερο μέρος ή και το 100% του βάρους αναλόγως του στυλ. Τα δύο πέλματα πρέπει να πατάνε κάτω, με έμφαση στο πάτημα της φτέρνας του πίσω ποδιού. Το μπροστινό πόδι (πέλμα και γόνατο) πρέπει να δείχνει την κατεύθυνση της επίθεσης, ενώ το πίσω μπορεί να είναι είτε ανοιχτό στο πλάι, έως 45 μοίρες, είτε παράλληλο με το μπροστινό, αναλόγως του στυλ που παρουσιάζεται. Το γόνατο του μπροστινού ποδιού δεν πρέπει να πέφτει μέσα ή να φεύγει μπροστά από τη νοητή κάθετη ευθεία των δαχτύλων.
Πίσω Στάση: Το πίσω πόδι φέρει το μεγαλύτερο μέρος ή και το 100% του βάρους αναλόγως του στυλ. Το μπροστινό πόδι συνήθως δείχνει μπροστά, ενώ το πίσω μπορεί να είναι είτε ανοιχτό στο πλάι, έως 45 μοίρες, είτε παράλληλο με το μπροστινό, αναλόγως του στυλ που παρουσιάζεται. Το γόνατο του πίσω ποδιού δεν πρέπει να πέφτει μέσα ή να φεύγει μπροστά από τη νοητή κάθετη ευθεία των δαχτύλων.
Στάση Αλόγου: Στη Στάση Αλόγου τα πέλματα δεν πρέπει ΠΟΤΕ να είναι παράλληλα, αφού αυτό χαλάει πλήρως την ευθυγράμμιση των γονάτων και προς τις δύο κατευθύνσεις, ειδικά αν ο αθλητής κατέβει χαμηλά μέσα στη στάση. Τα πέλματα στη Στάση Αλόγου πρέπει να έχουν πάντα 20-45 μοίρες άνοιγμα. Το βάρος είναι μοιρασμένο 50-50, ενώ κατευθύνεται κυρίως προς τη φτέρνα και προς το έξω μέρος του πέλματος, έτσι ώστε τα γόνατα να μη βγαίνουν μπροστά από τα δάχτυλα ούτε να πέφτουν μέσα.
Ύψος Στάσεων: Οι Στάσεις μπορούν να είναι εξίσου ψηλές ή χαμηλές, αναλόγως το στυλ που παρουσιάζεται. Είναι λάθος να θεωρούμε ότι οι χαμηλές στάσεις είναι καλύτερες και, άρα, πρέπει να βαθμολογούνται υψηλότερα από τις χαμηλές, αφού αυτό εξαρτάται από το στυλ. Κατά την κρίση θα πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν η ορθότητα της στάσης σύμφωνα με όλα τα ανωτέρω, καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κάθε στυλ και όχι το πόσο ψηλά ή χαμηλά έχει πάει ένας αθλητής, ειδικά όταν προκειμένου να πετύχει το «χαμηλά» έχει θυσιάσει το «σωστά».
3. Διαχωρισμός του Γιν και του Γιανγκ
Ο διαχωρισμός του Γιν και του Γιανγκ είναι κάτι πολύ σημαντικό και θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψιν κατά την κρίση. Ο διαχωρισμός αυτός φαίνεται κυρίως στις στάσεις των ποδιών και στους βηματισμούς, κατά τους οποίους θα πρέπει να υπάρχει η σωστή κατανομή του βάρους αναλόγως του στυλ που παρουσιάζεται. Παραδείγματος χάριν κατά την Μπροστινή Στάση το πίσω πόδι είναι άδειο και το εμπρός γεμάτο, ενώ στην Πίσω Στάση το αντίθετο. Προσοχή!
Υπάρχουν στάσεις οι οποίες από τη φύση τους έχουν το βάρος 50-50. Αυτό δεν συνιστά παραβίαση του διαχωρισμού του Γιν/Γιανγκ. Τα χέρα επίσης δείχνουν τον διαχωρισμό του Γιαν/Γιανγκ. Όταν π.χ, το ένα χέρι δείχνει πάνω, ενώ το άλλο κάτω, όταν το ένα αμύνεται ενώ το άλλο επιτίθεται κλπ. Άλλοι διαχωρισμοί του Γιν/Γιανγκ είναι τα ανοίγματα και τα κλεισίματα του σώματος και των χεριών, η συστολή και η επέκταση, το πάνω με το κάτω κοκ. ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Με βάση τη θεωρία του Γιν/Γιανγκ, μέσα στο Γιν υπάρχει πάντα λίγο Γιανγκ και το αντίθετο. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τα άκρα πρέπει να αποφεύγονται. Π.χ. Όταν το χέρι εκτείνεται αυτό δεν πρέπει να γίνεται 100%. Ο αγκώνας μένει λίγο λυγισμένος.
4. Συντονισμένη Κίνηση
Ίσως το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό γνώρισμα του Τάι Τσι Τσουάν είναι ο πλήρης συντονισμός στην κίνηση του σώματος με τα χέρια και τα πόδια. Η κίνηση πρέπει να δίνει την αίσθηση αλλά και πράγματι να γίνεται από το σώμα και κυρίως από τη μέση ή τη λεκάνη (αναλόγως το στυλ) τα οποία μεταβιβάζουν και οδηγούν την κίνηση στα χέρια και στα πόδια. Πολλοί νομίζουν ότι τα χέρια στο Τάι Τσι Τσουάν κάνουν μεγάλες κινήσεις αλλά αυτό είναι απλώς μία οφθαλμαπάτη. Στην πραγματικότητα, η ανεξάρτητη κίνηση των χεριών στο Τάι Τσι Τσουάν είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Όταν μάλιστα ένας αθλητής εκτελεί μεγάλες, ανεξάρτητες από το σώμα κινήσεις, αυτό δείχνει χαμηλή κατανόηση της κινησιολογίας του Τάι Τσι Τσουάν και το γεγονός αυτό θα πρέπει να έχει αρνητική επίδραση στη βαθμολόγησή του. Η ρίζα της κίνησης είναι τα πέλματα, από εκεί ανεβαίνει στη λεκάνη και τη μέση, συνεχίζει στο σώμα για να φτάσει τελικά στα δάχτυλα των χεριών. Βασική ένδειξη συντονισμού είναι ότι σε κάθε δεδομένη κίνηση της φόρμας η μεταφορά του βάρους και η κίνηση του σώματος, των ποδιών και των χεριών ξεκινούν μαζί και τελειώνουν μαζί. Ωστόσο, υπάρχουν και πολλά άλλα είδη συντονισμού, όπως της κίνησης με την ακινησία (ιδιαίτερα στο στυλ Γου κατά το οποίο πολλές φορές κάποια μέλη του σώματος μένουν επί τούτου ακίνητα), του πνεύματος με το σώμα, του μαλακού με το σκληρό, του εσωτερικού με το εξωτερικό κλπ.
5. Ισορροπημένοι βηματισμοί και αλλαγές κατεύθυνσης
Οι κινήσεις, οι βηματισμοί και οι αλλαγές κατεύθυνσης πρέπει να είναι απολύτως ισορροπημένοι καθ’ όλη τη διάρκεια της φόρμας. Η κάθε στάση ή βηματισμός πρέπει να δίνουν την αίσθηση του ριζώματος, με ταυτόχρονη αίσθηση χαλάρωσης, ευλυγισίας, ευκινησίας, απαλότητας και σταθερότητας. Όλα τα ανωτέρω επιτυγχάνονται ως απόλυτη συνέπεια της ύπαρξης καλών στάσεων, καλής στάσης του σώματος και διαχωρισμού του Γιν/Γιανγκ (βλ. σημεία 1, 2, 3). Η καλή ισορροπία εξαρτάται κατά πολύ και από την ικανότητα του αθλητή να βυθίζει το κέντρο βάρους του χαμηλά όχι μόνο λυγίζοντας τα πόδια αλλά και μαλακώνοντας το στέρνο, κατεβάζοντας τους ώμους και τους αγκώνες. Τέλος, στη σωστή ισορροπημένη κίνηση μεγάλο ρόλο παίζει η σωστή τοποθέτηση των πελμάτων, αφού αυτή βοηθάει στην καλή εκτέλεση της επόμενης κάθε φορά κίνησης.
6. Ομαλότητα (Smoothness)
Τα κριτήρια 6 και 7 (Ομαλότητα, Εστίαση και Πρόθεση) τα οποία περιγράφονται κατωτέρω μπορούν να θεωρηθούν αντιτιθέμενα αλλά από μία άποψη είναι συμπληρωματικά. Το να μπορεί ένας αθλητής να τα συνδυάσει στην κίνησή του είναι κάτι πολύ δύσκολο και πραγματικά η ικανότητα αυτή συμβάλλει κατά πολύ ώστε ένας μέτριος αθλητής να ξεχωρίζει από έναν καλό. Ομαλότητα σημαίνει ότι η κάθε κίνηση αλλά και η μεταβίβαση από μία κίνηση σε μία άλλη πρέπει να γίνεται με ομαλό τρόπο, χωρίς άτσαλες, απότομες κινήσεις. Όλο το σώμα πρέπει να είναι συγχρονισμένο και συντονισμένο, ενώ οι κινήσεις πρέπει να είναι συνεχείς και ρέουσες. Στις περιπτώσεις που υπάρχουν πιο ευθύγραμμες κινήσεις, όπως π.χ. στο στυλ Γου, οι αλλαγές από μία κίνηση σε μία άλλη μπορεί να φαίνεται ότι σχηματίζουν γωνίες και όχι κύκλους. Στην πραγματικότητα όμως οι «γωνίες» αυτές σε μία ανωτέρου επιπέδου παρουσίαση της φόρμας θα πρέπει να είναι λειασμένες, στρογγυλεμένες, ώστε τελικά η μεταβίβαση από τη μία κίνηση στην άλλη να γίνεται ομαλά. Η ικανότητα να το επιτύχει κάποιος αυτό δείχνει πολύ υψηλό επίπεδο. Τέλος, σε πολλές φόρμες και αναλόγως της ικανότητας του αθλητή μπορούν να επιδειχθούν επίσης σπειροειδείς κινήσεις, οι οποίες ξεφεύγουν από τα «πρότυπα» του κυκλικού Τάι Τσι Τσουάν αλλά δείχνουν επίσης πολύ υψηλό επίπεδο.
Στην αρχή της Ομαλότητας πολλοί πιστεύουν ότι εντάσσεται και η ταχύτητα εκτέλεσης της φόρμας. Ωστόσο, αναλόγως του στυλ αλλά και του μήκους της φόρμας η οποία πρέπει να εκτελεστεί μέσα σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα, η ταχύτητα μπορεί να ποικίλλει από πολύ αργή (στυλ Γιανγκ) μέχρι πολύ γρήγορη (στυλ Γου), ενώ από κάποιες φόρμες δεν λείπουν και οι εκρηκτικές κινήσεις (στυλ Τσεν). Όλα αυτά φυσικά δεν συνιστούν παραβίαση της αρχής της Ομαλότητας. Η ομοιόμορφη ή η αργή ταχύτητα κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης μίας φόρμας δεν είναι απαραιτήτως στοιχείο ποιοτικού Τάι Τσι Τσουάν.
Αντιθέτως, συνήθως είναι οι αρχάριοι αυτοί που εκτελούν μία φόρμα με ομοιόμορφη ταχύτητα. Μέσα στις φόρμες υπάρχουν κινήσεις πιο γυμναστικές οι οποίες πρέπει να εκτελούνται πιο ζωηρά και γρήγορα, ενώ άλλες είναι πιο εσωτερικές και αυτό πρέπει να φαίνεται κατά την παρουσίαση.
ΠΡΟΣΟΧΗ! Είναι πολύ σημαντικό η Ομαλότητα να μην αντιτίθεται στις παρακάτω (κριτήριο 7) περιγραφόμενες αρχές της Πρόσθεσης και της Εστίασης. Η υπερβολική έμφαση στην ομαλή, στρογγυλεμένη κίνηση, που βλέπουμε συχνά και που πολλοί νομίζουν ότι συνιστά το καλό Τάι Τσι Τσουάν, όταν δεν αφήνει την Πρόθεση να εκφραστεί και την Εστίαση να ολοκληρωθεί είναι δείγμα φτωχού ποιοτικά Τάι Τσι Τσουάν. Η κάθε πρόθεση του νου πρέπει να μετουσιώνεται σε ολοκληρωμένη και εστιασμένη κίνηση και μόνον τότε να μετατρέπεται σε μία άλλη κίνηση, με ομαλό, λείο τρόπο.
7. Πρόθεση και Εστίαση (Focus, Intent)
Σε κάθε ποιοτική εκτέλεση μιας φόρμας του Τάι Τσι Τσουάν όλες οι κινήσεις πρέπει να διακρίνονται για την Πρόθεση και την Εστίασή τους, από τα οποία φαίνεται η εσωτερική δύναμη του αθλητή. Χωρίς αυτά ο αθλητής μόνο αρχάριος μπορεί να θεωρηθεί.
Πρόθεση: Η Πρόθεση αφορά τη σύλληψη της ιδέας της κάθε κίνησης μέσα στον νου του ασκούμενου πριν ακόμη αυτή εκφραστεί σωματικά, καθώς και τον έλεγχό της από τον νου κατά τη διάρκεια της εκτέλεσής της. Με άλλα λόγια, η κίνηση πρέπει να είναι απολύτως συνειδητή (όχι αφηρημένη) και να καθοδηγείται από τον νου. Η Πρόθεση είναι που, σε μεγάλο βαθμό, κάνει το Τάι Τσι Τσουάν να κατατάσσεται στις εσωτερικές πολεμικές τέχνες. Η Πρόθεση φαίνεται κυρίως, αλλά όχι μόνο, από τα μάτια, τα οποία πρέπει να είναι ζωντανά και να ακολουθούν την κίνηση. Πολλοί πιστεύουν ότι τα μάτια πρέπει να κοιτούν τα χέρια αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Τα μάτια πρέπει να κοιτούν εκεί που κατευθύνονται τα χέρια, εκεί δηλαδή που είναι το χτύπημα, χωρίς ωστόσο να «καρφώνονται» κάπου συγκεκριμένα, έτσι ώστε να είναι σε λειτουργία η περιφερειακή όραση, καθώς και να αντανακλούν την επιθετική ή αμυντική πρόθεση κάθε κίνησης. Τα απλανή μάτια, τα οποία πολλές φορές βλέπουμε σε άτομα που κάνουν Τάι Τσι Τσουάν είναι σημαντικό λάθος.
Εστίαση: Όλες οι κινήσεις της φόρμας, επιθετικές ή αμυντικές, πρέπει να είναι ξεκάθαρα εστιασμένες ώστε τελικά να εκτελείται το εκάστοτε χτύπημα ή μαχητική τεχνική. Πολλές φορές, μέσα στην προσπάθειά τους να δώσουν μία κυκλική, απαλή κίνηση, οι αθλητές χάνουν το χτύπημα ή τη μαχητική τεχνική μέσα σε μία νεφελώδη, θολή κίνηση. Η σωστή Εστίαση απαιτεί όλο το σώμα και η Πρόθεση να δείχνουν προς το χτύπημα. Με απλά λόγια, τα δάχτυλα του ποδιού, το γόνατο, η λεκάνη, ο αφαλός, το στέρνο, η μύτη και τα μάτια πρέπει όλα να δείχνουν προς την ίδια κατεύθυνση σε όλα τα χτυπήματα και σπρωξίματα.
8. Χαλάρωση και απαλότητα
Το σώμα πρέπει να είναι χαλαρό και λυμένο, με την κίνηση να είναι δυναμικά χαλαρή και απαλή, συντονισμένη με μια βαθιά και ήρεμη αναπνοή, ενώ το τσι (εσωτερική ενέργεια) πρέπει να βυθίζεται στο ταν τιεν (κάτω μέρος της κοιλιακής χώρας), δίνοντας την αίσθηση του βυθίσματος και του ριζώματος. ΠΡΟΣΟΧΗ!
Χαλαρή και απαλή κίνηση δεν σημαίνει απουσία δύναμης αλλά απουσία σκληράδας και δυσκαμψίας. Πρέπει πάντα να υπάρχει τόση δύναμη όση χρειάζεται για να εκτελεστεί σωστά μία κίνηση. Η σωστή ιδέα δεν είναι η απουσία δύναμης, η οποία οδηγεί σε μία πλαδαρή φόρμα, αλλά η ελάχιστη δυνατή χρήση της δύναμης, προκειμένου να εκτελεστεί η τεχνική μας. Αυτό που αναζητούμε στη φόρμα είναι μία εκπαιδευμένη, ευφυή, ελαστική δύναμη, η οποία τελικά δίνει την αίσθηση μίας ανάλαφρης ευκινησίας.
9. Αισθητική ομορφιά
Όλη η παρουσίαση, οι στάσεις του σώματος και του κεφαλιού και η κίνηση των χεριών πρέπει να αναδίνουν μία αίσθηση ομορφιάς και αρμονίας, χωρίς ωστόσο να λείπει το στοιχείο της εσωτερικής δύναμης, το οποίο είναι ο κεντρικός στόχος του Τάι Τσι Τσουάν. Η ομορφιά στο Τάι Τσι Τσουάν δεν προέρχεται από εντυπωσιακές, γυμναστικές ή επιδεικτικές κινήσεις αλλά από την πιστή τήρηση των αρχών της κίνησής του, καθώς και από τον πλήρη συντονισμό των μελών του σώματος μεταξύ τους και του σώματος με τον νου. Πρόκειται για μία λιτή και απέριττη ομορφιά, η οποία αναδύει συγκέντρωση του νου και, πάνω απ’ όλα, εσωτερική δύναμη.
10. Μαχητικό Πνεύμα
Οι κινήσεις στο Τάι Τσι Τσουάν οδηγούνται από την εσωτερική ενέργεια. Το πνεύμα της ζωτικότητας αναδύεται και εκφράζεται μέσω των ματιών, δείχνοντας την ουσία και το περιεχόμενο των σωματικών κινήσεων, εκφράζοντας έτσι τη βασική ποιότητα η οποία πρέπει να χαρακτηρίζει κάθε καλό Τάι Τσι Τσουάν, δηλαδή της σκληρότητας μέσα στην απαλότητα έχοντας ενσωματώσει ολοκληρωμένα τις θεμελιώδεις αρχές του Τάι Τσι Τσουάν.
ΟΠΛΑ ΤΟΥ ΤΑΪ ΤΣΙ ΤΣΟΥΑΝ
Όπως είναι φυσικό, κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των φορμών των όπλων οι βασικές αρχές, οι στάσεις και ο τρόπος κίνησης του σώματος είναι ακριβώς ίδια με αυτά της άοπλης φόρμας του κάθε στυλ. Οτιδήποτε έχει αναφερθεί παραπάνω, ισχύει στο ακέραιο και για τις φόρμες των όπλων. Ωστόσο, στα όπλα δίνεται έμφαση στην ευκινησία και η κίνηση συνήθως είναι πιο γρήγορη και ζωηρή από τις άοπλες φόρμες. Το να εκτελείται μία ένοπλη φόρμα με την ίδια νοοτροπία της άοπλης δείχνει χαμηλής ποιότητας εκτέλεση. Όσον αφορά τον χειρισμό του όπλου αυτού καθ΄ εαυτού, ισχύουν τα ίδια με ό,τι ισχύει σε οποιοδήποτε άλλο κινέζικο στυλ. Ο βασικός χειρισμός του όπλου δεν αλλάζει.